De civiele wereld is een wereld van machines. Van riolering, bouwen en straatwerk. Nog niet zo gek lang geleden kreeg je als eerstejaars student Civiele Techniek gelijk een T-shirt van de opleiding met de tekst: KAPPEN – EGALISEREN – ASFALTEREN. Daar kun je nu niet meer mee aankomen. De tijdgeest is veranderd en bomen kappen staat in de ogen van sommigen gelijk aan moord. Hoe je het ook bekijkt: in onze opmars naar klimaatadaptatie en meer biodiversiteit is groen meer nodig dan ooit.
Die transitie naar een groenere wereld is nu gaande. Maar de huidige bezetting bij ingenieursbureaus, gemeenten en aannemers is vooral grijs opgeleid. De grijzen vinden groen vaak maar ‘lastig’. Logisch als je bedenkt dat het ze aan kennis ontbreekt. Hoezo kan een leiding niet door het wortelpakket van een boom worden getrokken? En we kunnen toch best de vrijkomende grond tijdelijk onder die bomenrij opslaan? Het levert flinke strijd op met de groenen die zich vaak onvoldoende realiseren dat civieltechneuten van meet af aan te horen hebben gekregen dat bomen zonder pardon moeten wijken ten gunste van een weg of woningen. Die mindset zet je niet zomaar even aan de kant.
Een nieuwe, groene kijk op de wereld: bomen zijn waardevol
Bomen hebben om te beginnen een financiële waarde. Die is afhankelijk van de boomsoort, de locatie, de afmeting en de leeftijd. Belangrijker is echter de immateriële waarde. Mensen ontspannen in een omgeving waar bomen zijn; een boom brengt verkoeling, schoont de lucht, biedt beschutting aan en een woonplek voor kleinere dieren, en kan zelfs bijdragen aan waterbeheersing vanwege de hoeveelheid water die zijn wortels kunnen opslurpen.
Draai je werkvolgorde om
Wil je groener werken? Wat helpt, is je werkvolgorde omdraaien en groenbeheer bij je project te betrekken vóór je aan het ontwerpen slaat. Want waarom staan die bomen daar? Wat is hun functie? Wat hebben ze nodig? Die informatie draagt niet alleen bij aan een groenbewust ontwerp, maar ook aan een toekomstbestendig ontwerp. Een werk moet vaak x jaar lang goed blijven. Dat is inclusief het groen. Heb je aan de voorkant minder aandacht voor bomen, struiken en andere beplanting, dan vraagt dat aan de achterkant om intensiever beheer. Om meer bemesting, ziektebestrijding, extra water geven, het vaker moeten snoeien en het verwijderen van dood hout, dieptedrainage enzovoort. Wanneer je eerst met de beheerder praat, begrijp je de belangen van een groen ontwerp beter en ga je er eerder naar handelen.
Kies voor omdenken: vaak past het wel
Als je kritisch kijkt, kan er in veel gevallen best om één of enkele bomen heen gewerkt worden. Of kan er toch ruimte gecreëerd worden voor nieuwe bomen. Waar je dan op moet letten?
- Kijk goed naar de ondergrondse situatie: kabels en leidingen, ondergrondse afvalcontainers, funderingen, bodemopbouw, de grondwaterstand.
- Inventariseer de bovengrondse situatie: hoeveel zonlicht is er, staat er veel of weinig wind, zijn er grote bovengrondse obstakels?
- Laat je adviseren over geschikte boomsoorten voor deze specifieke locatie. Een zomereik groeit bijvoorbeeld goed op zandgrond en een schietwilg is een geschiktere boomsoort voor kleigrond. Een beuk is gevoelig voor wisselende grondwaterstanden, terwijl een zwarte els dit uitstekend kan verdragen.
- Kijk of je de omstandigheden voor de boom/bomen kunt optimaliseren door een vorm van groeiplaatsverbetering toe te passen. Bij een schrale bodem kan bijvoorbeeld een substraat worden toegevoegd, zoals bomengrond, bomenzand of boomgranulaat. Het substraat creëert voldoende doorwortelbare ruimte voor de boom om duurzaam te kunnen groeien. De grootte van de groeiplaats, de doorwortelbare ruimte en de benodigde hoeveelheid substraat verschillen per locatie en per boomsoort. Deze gegevens berekenen wij zelf met het programma Boommonitor van het Norminstituut Bomen.
- In een versteende omgeving zorgen beluchtingssystemen voor zuurstoftoevoer naar de wortels.
Nog een tip: download de bomenposter
Het Norminstituut Bomen ontwikkelde de poster Werken rond bomen. De poster toont welke belangrijke randvoorwaarden gelden voor de uitvoering van werkzaamheden rond bomen. Gebruik bijvoorbeeld de ruimte onder een boom niet als opslaglocatie. Het extra gewicht drukt op het wortelpakket van de boom en sluit de luchttoevoer naar de wortels af. Een ander voorbeeld: moet er een riool worden gelegd onder de boom, dan is bronbemaling nodig om de grondwaterstand te verlagen. Maar daardoor ontneem je de boom zijn water. Oplossing: geef het opgepompte water direct weer terug aan de boom met retourbemaling.
Kortom: zet bij elk project ‘groen’ bovenaan je lijstje met aandachtspunten in plaats van achteraan, laat je adviseren door de groenbeheerder of trek wat handige lijstjes en/of programma’s erbij van het Norminstituut Bomen. Je zult merken dat ‘groener werken’ best haalbaar is. En zo worden bomen een kans in plaats van een obstakel in een nieuw ontwerp.
Bomenposter
